แนวข้อสอบ อบรม ผกก.150

สภาพปัญหาข้อพิพาทที่ดินของกลุ่มชาติพันธ์

ข้อพิพาทที่ดินของกลุ่มชาติพันธุ์เป็นปัญหาสิทธิมนุษยชนที่รุนแรงและซับซ้อนในประเทศไทย โดยเฉพาะกับชุมชนชาติพันธุ์ เช่น กะเหรี่ยง ม้ง ลาหู่ และชาวเล ซึ่งอาศัยอยู่ในพื้นที่ป่าเขาหรือชายฝั่งมาเป็นเวลานาน แต่ไม่ได้รับการรับรองสิทธิในที่ดินทำกิน ปัญหานี้เกิดขึ้นเนื่องจากกฎหมายที่ดินของรัฐมักไม่รองรับวิถีชีวิตดั้งเดิมของกลุ่มชาติพันธุ์ ส่งผลให้เกิดกรณีความขัดแย้ง เช่น

• การอพยพหรือขับไล่ชุมชนชาติพันธุ์ออกจากพื้นที่ทำกิน โดยอ้างเหตุผลด้านการอนุรักษ์ป่าไม้ หรือการพัฒนาโครงการขนาดใหญ่
• การจับกุมและดำเนินคดีข้อหาบุกรุกที่ดินของรัฐ ทั้งที่กลุ่มชาติพันธุ์อาศัยอยู่ในพื้นที่นั้นมานานก่อนมีกฎหมายที่ดิน
• การขาดเอกสารสิทธิในที่ดิน ทำให้ไม่สามารถทำการเกษตรหรือพัฒนาเศรษฐกิจของชุมชนได้
• การบุกรุกของกลุ่มทุนและนักพัฒนา เช่น บริษัทเอกชนที่ขยายพื้นที่ทำเหมือง ปลูกพืชเชิงเดี่ยว หรือสร้างโครงการท่องเที่ยวโดยไม่คำนึงถึงสิทธิของกลุ่มชาติพันธุ์

ผลกระทบที่เกิดขึ้นกับกลุ่มชาติพันธุ์ ได้แก่

• ความไม่มั่นคงในที่อยู่อาศัยและการทำกิน ส่งผลต่อวิถีชีวิต วัฒนธรรม และเศรษฐกิจของชุมชน
• การสูญเสียอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรม เพราะถูกบังคับให้อพยพจากถิ่นฐานดั้งเดิม
• ความขัดแย้งและความรุนแรง ระหว่างชุมชนชาติพันธุ์กับหน่วยงานรัฐ หรือกับภาคเอกชนที่เข้ามาใช้ประโยชน์จากที่ดิน

สาเหตุของปัญหา

1 ระบบกฎหมายที่ไม่รองรับสิทธิของกลุ่มชาติพันธุ์

• กฎหมายที่ดินไทย เช่น พ.ร.บ. ป่าไม้ พ.ศ. 2484 และ พ.ร.บ. อุทยานแห่งชาติ พ.ศ. 2562 กำหนดให้พื้นที่ป่าสงวนและอุทยานแห่งชาติเป็นที่ของรัฐโดยไม่คำนึงว่ากลุ่มชาติพันธุ์อาศัยอยู่ในพื้นที่นั้นมาก่อน
• การขาดเอกสารสิทธิที่ดิน ทำให้ชุมชนชาติพันธุ์ถูกมองว่าเป็น “ผู้บุกรุก”
• กฎหมายบางฉบับ เช่น พ.ร.บ. ป่าชุมชน พ.ศ. 2562 แม้จะอนุญาตให้ชุมชนบริหารจัดการป่าได้ แต่ก็ยังจำกัดสิทธิของกลุ่มชาติพันธุ์

2 การขยายตัวของการพัฒนาเศรษฐกิจและนโยบายรัฐ

• รัฐมักให้ความสำคัญกับโครงการพัฒนาขนาดใหญ่ เช่น เขื่อน เหมืองแร่ พื้นที่เศรษฐกิจพิเศษ และอุตสาหกรรมการท่องเที่ยว มากกว่าสิทธิของกลุ่มชาติพันธุ์
• นโยบายทวงคืนผืนป่า เช่น “ยุทธการทวงคืนผืนป่า” ปี 2557 ส่งผลให้มีการขับไล่ชุมชนชาติพันธุ์ออกจากพื้นที่ทำกิน

3 การเลือกปฏิบัติและอคติต่อกลุ่มชาติพันธุ์

• กลุ่มชาติพันธุ์มักถูกมองว่าเป็น “คนนอก” หรือ “ผู้ทำลายป่า” ทั้งที่พวกเขามีวิถีชีวิตที่พึ่งพาธรรมชาติอย่างยั่งยืน
• การขาดการมีส่วนร่วมของกลุ่มชาติพันธุ์ในกระบวนการตัดสินใจเกี่ยวกับที่ดิน

แนวทางแก้ไขปัญหา

1 การปรับปรุงกฎหมายและการรับรองสิทธิที่ดิน

ให้สถานะทางกฎหมายแก่ชุมชนชาติพันธุ์

• ออกกฎหมายรับรองสิทธิของกลุ่มชาติพันธุ์ในการครอบครองและใช้ประโยชน์ที่ดินแบบดั้งเดิม
• ปรับแก้ พ.ร.บ. อุทยานแห่งชาติ และ พ.ร.บ. ป่าสงวนแห่งชาติ เพื่อให้ชุมชนสามารถอยู่อาศัยและทำกินในพื้นที่ป่าได้อย่างถูกต้อง

ออกโฉนดชุมชนหรือสิทธิทำกินที่ยั่งยืน

• จัดทำ โฉนดชุมชน หรือระบบการรับรองสิทธิในที่ดินที่เหมาะสมกับบริบทของกลุ่มชาติพันธุ์
• สนับสนุนการบริหารจัดการที่ดินโดยชุมชนชาติพันธุ์

2 การมีส่วนร่วมของกลุ่มชาติพันธุ์และการแก้ไขข้อพิพาทอย่างสันติ

ให้กลุ่มชาติพันธุ์มีส่วนร่วมในการกำหนดนโยบายที่ดิน

• จัดตั้ง คณะกรรมการที่ดินชาติพันธุ์ เพื่อให้กลุ่มชาติพันธุ์มีสิทธิออกแบบนโยบายที่เกี่ยวข้องกับที่ดินของตนเอง
• สนับสนุน ระบบไกล่เกลี่ยข้อพิพาทที่ดินโดยชุมชน เพื่อลดความขัดแย้งกับรัฐและภาคเอกชน

ฟื้นฟูและคุ้มครองวัฒนธรรมกลุ่มชาติพันธุ์

• รับรองสิทธิในการใช้ภาษาท้องถิ่น และปกป้องขนบธรรมเนียมของกลุ่มชาติพันธุ์
• สนับสนุน การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมโดยชุมชน เพื่อให้เกิดรายได้และรักษาวิถีชีวิตดั้งเดิม

3 การแก้ไขปัญหาระยะยาวและสร้างความเป็นธรรมทางสังคม

ปรับปรุงฐานข้อมูลและสำรวจที่ดินของกลุ่มชาติพันธุ์

• จัดทำ แผนที่สิทธิชุมชน ที่แสดงพื้นที่ดั้งเดิมของกลุ่มชาติพันธุ์ เพื่อใช้เป็นหลักฐานปกป้องสิทธิ
• ใช้ เทคโนโลยีดาวเทียมและระบบ GIS ในการพิสูจน์สิทธิของชุมชนในพื้นที่พิพาท

สร้างระบบคุ้มครองกลุ่มชาติพันธุ์จากการละเมิดสิทธิ

• ตั้งศูนย์ร้องเรียนกรณีถูกละเมิดสิทธิที่ดิน และให้ความช่วยเหลือทางกฎหมาย
• ใช้มาตรการลงโทษกับเจ้าหน้าที่รัฐที่ขับไล่ประชาชนโดยมิชอบ

ส่งเสริมแนวคิด “ป่าอยู่ได้ คนอยู่ได้”

• เปลี่ยนแนวคิดจากการมองกลุ่มชาติพันธุ์เป็นผู้ทำลายป่า เป็นผู้รักษาป่า
• สนับสนุน โครงการป่าชุมชนและเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อให้เกิดการใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืน

สรุป

ข้อพิพาทที่ดินของกลุ่มชาติพันธุ์เป็นปัญหาสิทธิมนุษยชนที่ต้องได้รับการแก้ไขโดยคำนึงถึง สิทธิในที่ดิน วิถีชีวิต และวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ แนวทางแก้ไขที่ยั่งยืนต้องอาศัยความร่วมมือจากภาครัฐ ภาคประชาสังคม และชุมชน เพื่อสร้างระบบที่เป็นธรรม และยอมรับการอยู่ร่วมกันของมนุษย์กับธรรมชาติอย่างสมดุล